Roliński Marcin (1776–1839), profesor anatomii Uniw. Warsz. Ur. w listopadzie (występują różne daty dzienne) we Lwowie, był synem Aleksandra, malarza, i Marianny z Wurtzerów.

Po ukończeniu w r. 1794 szkoły publicznej R. studiował w l. 1794–7 medycynę na Uniw. Lwow., gdzie uzyskał stopień magistra chirurgii i akuszera, a w l. 1795–9 był asystentem anatomii przy prof. Tomaszu Sedey. W l. 1799–1800 studiował medycynę pod kierunkiem J. P. Franka w Wiedniu i 17 XII 1800 otrzymał stopień doktora medycyny i chirurgii. W l. 1801–3 był lekarzem nadwornym Franciszka Stadnickiego w Dukli. W r. 1803 – co było nowością – prowadził szczepienia przeciw ospie w Pilznie i okolicy. W l. 1803–5 był lekarzem dominium w Głogowie w pow. rzeszowskim, a w l. 1805–9 był lekarzem obwodowym na Bukowinie, w l. 1809–10 fizykiem cyrkułu Biała w Galicji. Potem R. przeniósł się do Ks. Warsz., gdzie od 9 X 1810 był fizykiem departamentu i szefem policji medycznej departamentu w Siedlcach i w l. 1813–14 kierownikiem zorganizowanego przez siebie szpitala wojskowego. W l. 1817–20 pracował jako fizyk woj. podlaskiego w Siedlcach. W r. 1820 był podskarbim loży wolnomularskiej w Siedlcach «Orzeł Biały Przywrócony».

Po napisaniu rozprawy konkursowej został R. 30 X 1820 profesorem nadzwycz. anatomii Uniw. Warsz. (po Janie Stummerze), porzucił praktykę lekarską i poświęcił się dydaktyce. Wykładał anatomię opisową (teoretyczną i praktyczną), porównawczą, przejściowo fizjologię, prowadził prosektorium, przygotowywał preparaty anatomiczne do wykładów i gabinetu anatomicznego (zastał ich 242, zwiększył do 2034 w r. 1830 o wartości 108 282 złp.). W r. 1827 udostępnił gabinet dla publiczności. Wobec studentów był wymagający (aż pedantyczny), żądał nie tylko wiadomości teoretycznych, ale i umiejętności przygotowania preparatów anatomicznych. Wykładał anatomię na wysokim poziomie (co podkreślał rektor Wojciech Szweykowski, a Uniw. Wil. pragnął go w l. 1820–3 pozyskać na Katedrę Anatomii). Był szanowany przez studentów (m. in. Antoni Cyprysiński poświęcił mu w imieniu kolegów w r. 1825 specjalny wiersz). Od stycznia 1821 do lutego 1822 i od marca 1824 do stycznia 1837 był R. radcą Rady Ogólnej Lekarskiej, od r. 1838 jej członkiem honorowym, i egzaminował kandydatów na stopnie lekarskie. W r. 1823 był profesorem radnym, w l. 1824–5 i 1826–32 dziekanem Wydz. Lekarskiego. W r. 1829 balsamował zwłoki senatora-wojewody Piotra Bielińskiego, prezesa Sądu Sejmowego. Przed r. 1830 został nobilitowany i otrzymał herb Ślepowron.

W czasie powstania listopadowego na wniosek R-ego Wydział Lekarski szkolił dla wojska studentów III, IV i V roku na felczerów w zakresie chirurgii polowej, a sam R. wykładał anatomię. Podczas epidemii cholery, towarzyszącej powstaniu, R. – wbrew opinii Rady Ogólnej, że nie jest to choroba zakaźna – ogłosił: Wiadomość o cholerze (W. 1830, W. 1831, Kalisz 1831) oraz Przepisy główniejsze do zapobiegania gorączce szpitalnej (typhus), łożnicą zwanej, poskromienia epidemii takiej, jeżeli się już pokazała i ochronienia od zarazy osób dozorem, leczeniem i posługą szpitali trudniących się (W. 1831). Po zamknięciu Uniw. Warsz. R. był w l. 1832–3 przewodniczącym komisji egzaminacyjnej dla lekarzy i farmaceutów, w r. 1834 przeszedł ze szczególną nagrodą na emeryturę. Od r. 1827 do śmierci przewodniczył R. Wydziałowi Lekarskiemu Warszawskiego Tow. Dobroczynności i udzielał bezpłatnych porad lekarskich. W l. 1828–31 był członkiem przybranym Tow. Warszawskiego Przyjaciół Nauk, ale większej aktywności tam nie przejawiał, w r. 1829 otrzymał dyplom członka honorowego Uniw. Wil., był członkiem Tow. Lekarskiego Warszawskiego, od r. 1835 członkiem Tow. Lekarskiego Wileńskiego. Wchodził też od t.r. do Rady Głównej Opiekuńczej Instytutów Dobroczynnych. Był miłośnikiem teatru, często odwiedzał teatr «Rozmaitości». R. pod koniec życia zapadł na gruźlicę, obawiając się letargu zażądał sekcji zwłok. Zmarł nagle 2 XII 1839 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w kwaterze 13, rząd 6; zgodnie z jego wolą pogrzeb był cichy. Był odznaczony Orderem Św. Stanisława III kl.

Ożeniony od r. 1812 z Anną z Zalewskich, miał R. z nią syna Adolfa Michała (ur. ok. 1811), powstańca listopadowego, absolwenta fizyki Uniw. Warsz., któremu zapisał kamienicę przy Starym Rynku nr 65 i 60 tys. złp. i który w r. 1834 aresztowany w Galicji za udział w przygotowaniach do partyzantki Józefa Zaliwskiego i skazany na 10 lat ciężkiego więzienia zmarł w r. 1843 w Kufsteinie.

Tow. Dobroczynności dla uczczenia pamięci R-ego umieściło jego popiersie (dłuta Jakuba Tatarkiewicza) w sali posiedzeń publicznych (rzeźba nie zachowała się).

R. pozostawił 6 tomów notatek do wykładów oraz odnoszących się do gabinetu anatomicznego, które zdeponowane w bibliotece Tow. Lekarskiego Warszawskiego, spłonęły w r. 1944 w czasie powstania warszawskiego. Wynikało z nich, że początkowo opierał się na pracach anatomów francuskich (m. in. G. Cuviera) oraz niemieckich (m. in. K. Rosenmüllera), ale z czasem stał się oryginalny, przestrzegał poprawnego nazewnictwa anatomicznego polskiego (skorzystała z tego w poł. XIX w. Komisja Tow. Lekarskiego Warszawskiego przy ustalaniu poprawnej terminologii lekarskiej), do wydania jednak dzieł anatomicznych R-ego – mimo podejmowanych po jego śmierci prób – nie doszło.

Fot. popiersia R-ego dłuta J. Tatarkiewicza w zbiorach muzealnych Gł. B. Lek.; – Konopka, Pol. bibliogr. lek. XIX w., IX; Enc. Org., XXII 219; Biogr. Lexikon d. hervorr. Ärzte, IV (mylna data śmierci); Gerber, Studenci Uniw. Warsz.; Kośmiński, Słown. lekarzów; Uruski; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; – Bieliński, Uniw. Warsz., II 591–2; Bilikiewicz T., Rys historii anatomii w Polsce, w: Bochenek A., Anatomia człowieka, W. 1952 I; Demel M., Mogiły lekarskie na cmentarzach warszawskich, „Arch. Hist. Med.” 1966 s. 451; Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1817–1915, W. 1981 s. 103, 107, 143; Hanecki M., Lekarze polscy – wychowankowie Uniwersytetu Wiedeńskiego, „Arch. Hist. i Filoz. Med.” 1986 s. 344–5; Janikowski A., Wiadomości o życiu Marcina Rolińskiego, b. professora anatomii w Uniwersytecie Warszawskim, „Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1855 z. 1 s. 5–8; Kraushar, Tow. Warsz. Przyj. Nauk, VII 39, 137 (fot. popiersia), 511, VIII 496; Loth E., L’histoire de l’anatomie à Varsovie, „Folia Morphologica” 1931 z. 2–3 s. 89–90 (fot. popiersia); Ostrowska T., Marcin Roliński (1766–1839), profesor anatomii Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. W 210 rocznicę urodzin, „Arch. Hist. i Filoz. Med.” 1986 s. 469–88 (fot. popiersia R-ego, bibliogr.); taż, Przedstawiciele nauk medycznych w Towarzystwie Warszawskim Przyjaciół Nauk, Wr. 1982; Wójcicki K. W., Społeczność warszawska, W. 1877 s. 238; Stocki E., Wiersz imieninowy ku czci prof. Rolińskiego z r. 1825, „Arch. Hist. Med.” 1962 s. 91–5; – Nekrologi: „Athenaeum” 1841 s. 185; „Kur. Warsz.” 1839 nr 324, 327, 329, 340; „Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1840 z. 1 s. 6, 1851 z. 1 s. 136; – AGAD: Akta TPN sygn. 20 s. 4, 19, 28–30, sygn. 28a s. 84, sygn. 68 s. 141, 155–157, sygn. 69 s. 8, 12, 30; – Informacje Stefana Kieniewicza.

Jan W. Chojna